Hoe praat je met je kind over de dood?

Dood en verdriet zijn natuurlijke onderdelen in een mensenleven, maar rouw om een verlies is ook een ongelooflijk ingewikkeld proces. Wanneer een jong kind een geliefde verliest, worstelen ouders vaak met de uitdaging om het concept van de dood uit te leggen en hun kleintje door het rouwproces te helpen, terwijl ze zelf nog treuren. In onderstaand artikel 'Hoe praat je met je kind over de dood' enkele tips hoe je het verlies van een dierbare aan je kinderen vertelt.

Het is één van de moeilijkste gesprekken die je hebt met je kind

Een uitgeschreven scenario hoe je een gesprek aangaat met je kind bestaat er niet. Het verdriet bij kinderen leidt vaak tot de cruciale vraag: wat is de dood? Tekst en uitleg geven over de dood aan kinderen kan aartsmoeilijk zijn na het verlies van een dierbare in de naaste omgeving. Een optimale methode om de dood aan een kind uit te leggen is onbegonnen werk. Zoals met zoveel allerhande moeilijke items zoals seks en religie, zullen je kinderen je misschien verrassen met hoeveel ze al weten over de dood. Er zijn verschillende stadia die kinderen doorlopen bij het leren begrijpen van de dood, afhankelijk van de leeftijd:

Kleuters en peuters van drie tot vijf jaar

Zij beschouwen de dood meestal als tijdelijk, omkeerbaar en onpersoonlijk. In verhalen die ze lezen of bekijken komen personages die dood lijken, weer herrezen tevoorschijn. Het is het typische denkpatroon van kinderen op deze leeftijd.

Tussen de leeftijd van vijf en negen jaar

Op deze ouderdom beginnen de meeste kinderen te zien dat alle levende dingen uiteindelijk sterven en dat de dood definitief is. Maar ze hebben de neiging het niet aan zichzelf te associëren of leven met het idee dat ze aan het noodlot kunnen ontsnappen. Ze kunnen afbeeldingen zoals skeletten in verband brengen met een overlijden. Sommige kinderen hebben nachtmerries.

Van negen jaar tot adolescentie

Oudere kinderen beginnen volledig te begrijpen dat de dood onomkeerbaar is en dat ook zij ooit zullen sterven.

Hoe zit het als oma of opa sterft?

Voor een groot deel van de kindertijd wordt de dood niet gezien als een emotioneel iets. Daarom is het vaak gemakkelijker om over de dood te praten als je minder emotioneel betrokken bent. Grijp kansen om met kinderen een gesprek aan te gaan over dode bloemen, planten, insecten of vogels bijvoorbeeld. Het is een manier om de dood uit te leggen zonder de daaraan verbonden tragedie. Maar hoe zit het als oma of opa sterft? Wanneer de dood persoonlijk toeslaat, kan dezelfde invalshoek 'alle levende dingen sterven' een goede plek zijn om te beginnen. Als je dezelfde pragmatische waarheid aan de basis van je gesprek voert, kan dit helpen vrede te brengen wanneer kinderen treuren.

Hoe leg je de dood aan kinderen uit?

De meeste kinderen hebben totaal geen ervaring met de dood. Volgende praktische tips kunnen je helpen hoe je het rouwproces van kinderen aanpakt:

1. De dood uitleggen

Alles wat leeft, sterft. Je kan het beste het concept inleiden met een mug of zelfs de kamerplanten die je bent vergeten water te geven. Peuters en kleuters hebben deze woorden vaak nodig om te leren.

2. Breng het duidelijk over

Wind er geen doekjes om en zorg dat je zeker geen eufemismen gaat gebruiken zoals 'oma is slapen'. Het wakkert alleen maar speculaties aan die een moeilijke situatie nog erger maakt.

3. De rouwfasen zijn niet van toepassing

In werkelijkheid is de impact van rouwemoties grillig en onvoorspelbaar. Dit hangt van individu tot individu af. Sommige kinderen slaan de emoties helemaal over.

4. Het inschatten van emoties

Een uitgebreid scala aan ontroeringen is uiteraard normaal bij verdriet. Wees niet verbaasd als je kind weinig sentiment vertoont of dat het wel een duidelijke emotie weergeeft zoals angst, zorgen of woede. Probeer alles in de context te plaatsen en schat de emoties naar waarde in, wat ze ook mogen zijn.

Vermijd leugens om bestwil

Het beste is om zinnen zoals 'Opa ging weg' of 'Oma is aan het slapen' te vermijden. Leugens om bestwil hebben een negatief effect. De reden hiervoor is dat deze verzinsels een andere betekenis hebben voor je kinderen. Voor een kind kunnen deze associaties hen bang maken om te gaan slapen of angst inboezemen wanneer jij of anderen reizen of naar het werk vertrekken. Het is beter om zonder omwegen te zeggen wat de dood werkelijk betekent.

Wind er geen doekjes om

De waarheid onverbloemd vertellen blijkt het meest effectief. Het mag duidelijk zijn dat ouders hun kinderen zoveel mogelijk emotionele pijn willen besparen. Maar soms kunnen volwassenen die zorgzaam willen zijn, de kinderen op een dwaalspoor brengen. Die goed bedoelde gedragshouding werkt averechts. Eerlijkheid over de dood en waarheidsgetrouw overkomen primeert in deze nare omstandigheden het beste. Probeer jezelf eens in de schoenen van je kinderen te plaatsen. Wanneer je hulpeloos bent voor iets heel onbekends, ben je vaak nieuwsgierig en bang. Om die reden is het belangrijk om je kinderen duidelijke uitleg te geven. Gebrek aan informatie maken je kinderen verward. Hoewel de waarheid kwetst en over het algemeen hartverscheurend is, kan voor een kind de fantasie van een onbekende situatie veel huiveringwekkender zijn. Veel hangt uiteraard af van de persoonlijke situatie, maar probeer je te verplaatsen in de leefwereld van je kind op dat ogenblik. Maak niet de fout teveel informatie te willen geven die kinderen niet kunnen begrijpen en verwerken.

Deel je eigen emoties

Speel geen verstoppertje en deel je eigen emoties naar je kinderen toe. Het geeft je kind de gemoedsrust dat hij of zij niet alleen op de wereld staat om pijnlijke en trieste gevoelens te verwerken. Door een eerlijke en spannende dialoog te houden met je kinderen, laat je zien open te staan om er over te praten wanneer je kinderen hierover vragen hebben in de nabije toekomst. Dit kan dagen, weken, maanden of jaren in beslag nemen.

Oordeel niet op de meest rare dingen die je kinderen zeggen

Kinderen hebben soms de meeste uiteenlopende bizarre reacties over de dood. Als je kind een scherpzinnige opmerking maakt, reageer dan niet verontwaardigd. Verlies niet uit het oog dat kinderen pas na verloop van tijd stukje bij beetje beginnen te rouwen. Sla de opmerkingen in de wind. Enkele voorbeelden van antwoorden die kinderen kunnen geven wanneer je met hun over de dood praat:

• De onverschilligheid van je kind bij de dood van de overledene
• Wanneer de reactie van je kind egocentrisch overkomt
• Als je kind iets ongepast zegt
• Je kind maakt vreemde opmerkingen over de draagwijdte van het leven en de dood
• Als je kind beschuldigende beweringen doet

Troosten en geruststellen

De dood van een geliefde in de nabije omgeving zorgt voor intense emoties. Als je kind hiermee wordt geconfronteerd, verwachten ze van hun ouders om gerust te worden gesteld. Zij zoeken troost bij een volwassene. Over volgende zaken liggen kinderen wakker bij het vernemen van de dood:

De dood was niet de schuld van je kind

Zowel kinderen als volwassenen worden vaak opgezadeld met een schuldgevoel bij een overlijden. Vooral als het gaat om een zelfmoord. Kinderen denken meteen dat ze meer van de overledene hadden moeten houden. Dan was dit spijtig voorval niet gebeurd. Zorg er voor dat je kind geen schuldgevoel overhoudt aan de dood van een persoon en dat het overlijden iets is wat je kind niet kan vermijden.

De overleden persoon liet je kind niet in de steek

Zorg dat je kind gerustgesteld wordt en overtuig je kleine dat de overledene je niet in de steek wou laten. Maar dat het gebeurde buiten zijn of haar wil om. In bepaalde speciale omstandigheden zoals zelfmoord, kan je bepaalde psychologische aandoeningen aankaarten en uitleggen. Zo kan je bijvoorbeeld zeggen dat hun hersenen niet goed meer functioneerden en dat dit de hoofdreden is waarom zij zichzelf van het leven hebben beroofd. Niet omdat ze niet van hun familie hielden.

Het kind en je gezin is veilig

Stel ze gerust door te zeggen dat je kind veilig is en dat ze niet gaan sterven. Overtuig hun dat ze weten dat zij en de familieleden niet snel gaan sterven. En beklemtoon dat ziekten zoals griep of verkoudheid niet leiden tot een overlijden. Als de dierbare ten gevolge van kanker is overleden, laat dan weten dat soort ziektes niet te vergelijken zijn met een verkoudheid. Zeg meteen dat voor je kind altijd een vangnet wordt gezorgd, wat er ook in de toekomst zal gebeuren.