Autisme behandelingen

Ieder mens, ieder kind is anders. Uniek, met goede (helpende) eigenschappen en minder helpende eigenschappen. Dat is bij kinderen en volwassenen met autisme uiteraard niet anders. Veel mensen met autisme lopen vroeg of laat in hun leven tegen moeilijkheden aan. Een goede en passende behandelingsvorm is in dat geval gewenst. Nu rijst de vraag: zijn er bij autisme behandelingen, specifiek gericht op deze ontwikkelingsstoornis? En zo ja, waar moeten we dan aan denken en waar dienen we rekening meer te houden? In dit artikel gaan we kort in op deze ontwikkelingsstoornis en bekijken we diverse behandelingsvormen die aansluiten op de vraag en behoeftes van iemand met autisme.

Autisme

Autisme is een pervasieve ontwikkelingsstoornis en omvat de door de DSM-V geclassificeerde stoornissen die vallen onder de ASS; Autisme Spectrum Stoornissen. Het is een stoornis die in zeer veel gradaties en nuances voorkomt en dat maakt dat de diagnose dan vaak ook lastig te stellen is. Ongeveer één op de 100 mensen heeft een autismespectrumstoornis. Hoewel iedereen met autisme anders is, en problemen ervaart op verschillende gebieden, zijn de volgende twee zaken kenmerkend voor mensen met ASS:

Sociaal communicatieve en interactieve beperkingen

Dit houdt allereerst in dat iemand met autisme belemmeringen ervaart op het gebied van sociale contacten. Dit kan zich bijvoorbeeld uiten in moeilijkheden in het aangaan van sociale contacten. Ook kunnen mensen met autisme door anderen als ‘vreemd’ worden bestempeld in hun omgang.

Wat betreft communicatie ondervinden mensen met ASS eveneens problemen. Zo ontwikkelen sommige kinderen met autisme helemaal geen spraak in hun leven. Anderen ontwikkelen wel taal, maar ervaren moeilijkheden op communicatiegebied. Bijvoorbeeld door slechts eenzijdig te communiceren.

Repetetief

(stereotiep) gedrag en specifieke interesses. Dit resulteert in beperkingen in denken en handelen. Mensen met autisme hebben vaak een starre manier van functioneren. Ze hebben behoefte aan herhaling en grote moeite met veranderingen. Dit uit zich veelal in stereotype motorische handelingen (bijv. op en neer wiegen) repetitieve handelingen (herhalingen), routines (bij. consequent eenzelfde route nemen naar een bestemming) en rituelen (bepaalde volgorde van gedragingen). Ten slotte komt dit bij veel mensen met ASS tot uiting in hele specifieke interessegebieden. Ze kunnen vaak helemaal opgaan in bepaalde onderwerpen, zoals bijvoorbeeld auto’s of treinen.

Behandelingsvormen

Om maar meteen met de deur in huis te vallen: een behandeling is in deze context min of meer een misleidende term. In feite impliceert het woord ‘behandeling’ dat er herstel mogelijk is: een handeling die gericht is op genezing. Daar autisme een (aangeboren) ontwikkelingsstoornis is zal iemand met ASS niet genezen; autisme zal niet opeens ‘over gaan’. Toch betekent dat zeer zeker niet dat we een kind (of volwassene) met autisme niets kunnen bieden; integendeel! Er zijn wel degelijk belangrijke zaken die we kunnen leren in de ondersteuning van iemand met ASS.

De TEACCH-methodiek

Een veelgebruikte behandelingsmethodiek is de TEACCH: Treatment and Education of Autistic and related Communication Handicapped Children. De filosofie van deze interventie erkent autisme als levenslange aandoening en is er dan ook niet op gericht op genezing. De peilers van deze filosofie omvatten: inzicht krijgen in en begrijpen van het denken van autisme, werken aan sterke punten, vaardigheden, interesses en behoeftes, stimuleren van individualisatie en zelfredzaamheid en intensief samenwerken met ouders en gezinnen. Binnen de TEACCH-methodiek staan behandelinterventies centraal die gebaseerd zijn op visualisering en voorspelbaarheid.

Communicatie als basis

De basis voor een effectieve behandeling van iemand met autisme ligt in communicatie. Met de TEACHH-methodiek als uitgangspunt kunnen we, kort samengevat, het volgende stellen:

Het goed begrijpen van de denkwijze van iemand met autisme is essentieel in ondersteuning van iemand met ASS.
Een veilige, overzichtelijke en voorspelbare wereld bieden: basisrust bieden. Als ouder is het essentieel om de verwachtingen van het kind niet te hoog leggen; wees reëel.
Concrete communicatie, waarin verhelderen centraal staat. Dit omvat het verhelderen van verwachtingen, alsook van concrete activiteiten. Verduidelijk wat je bedoelt en wees zeer concreet.
Zoals gezegd kun je de stoornis niet wegnemen. Je kunt er echter wel voor zorgen dat de beperkingen die voortvloeien uit de stoornis worden verminderd. Veel behandeling (met name in het ‘alternatieve’ circuit, zie volgend stuk) zijn erop gericht de persoon met autisme te veranderen. De kracht zit hem echter in de aanpak van zowel de omgeving als het kind zelf. Niemand, nog los van autisme, ontwikkelt zich bij een stressvolle en verwarrende situatie. Daarom is het dan ook essentieel om een omgeving te creëren die voor iemand met autisme zo optimaal en verhelderend mogelijk is.
Methodiek aanpassen op de individuele behoeftes en mogelijkheden van de persoon met autisme (eigenheid). Er is niet één helpende methodiek! – Functionele doelen stellen, in kleinere deelstappen, waarbij belonen (afgestemd op de individuele persoon) heel helpend werkt.

Alternatieve therapieën en behandelingen

Kinderen die gediagnosticeerd worden met autisme, krijgen in eerste instantie veelal te maken met (reguliere) behandelingen, zoals logopedie, kinesitherapie, speltraining en sociale vaardigheidstraining. Dergelijke behandelvormen kunnen zeer helpend zijn voor iemand met ASS.

In media, met name op internet, worden verschillende behandelingen in het alternatieve behandelcircuit aangeboden. Sommige pretenderen zelfs een volledig herstel van autisme te bewerkstelligen. Er bestaat echter geen therapie of behandeling die gegarandeerd voor ieder kind of volwassene met autisme zal aanslaan. Daarnaast is het effect ook nooit wetenschappelijk aangetoond. Van de behandelingen die wel zijn onderzocht, kan het positieve resultaat niet worden bevestigd. In sommige gevallen heeft een dergelijke behandeling zelf een averechts effect. Dit kan het geval zijn wanneer er bijvoorbeeld een te grote druk op kinderen wordt gelegd of indien er (onverantwoorde) diëten worden geadviseerd.

Het is onderzocht en bevestigd dat het effect van de meeste behandelingen weinig tot niets te maken heeft met de betreffende methode, maar dat het resultaat volledig te danken is aan het bezig zijn met en het stimuleren van het kind.

De DO’s en DON’TS

Zoals we reeds begonnen in dit artikel, is ieder individu anders. Zo ook bij autisme. Er is dus niet één geschikte, passende behandeling voor iedereen met autisme. Houd daarom altijd goed de individuele persoon voor ogen, met diens persoonlijke talenten, mogelijkheden en behoeftes! Kies je als ouder voor een autisme behandeling voor je kind, dan is de kans op positieve resultaten het grootst, wanneer:

er geïndividualiseerde programma’s worden geboden (rekening houdend met leeftijd, taal, competenties, eventuele gedragsproblemen en individuele behoeftes);
er ruimte is voor actieve betrokkenheid van de ouders;
behandeling is gericht op het aanleren van (nieuwe) vaardigheden i.t.t. het verminderen van autisme;
voorspelbaarheid en duidelijkheid voor het kind voorop staan.

Een behandeling mag worden gewantrouwd, indien er sprake is van (één van) de volgende zaken:

Men pretendeert genezing van autisme of andere wonderbaarlijke effecten als resultaat.
Behandelingen zijn zeer duur of niet in verhouding tot het aanbod.
Er is gebrek aan transparantie over inhoud en verloopt, zoals werkwijze, behandelduur, frequentie etc.
De weigering om samen te werken met andere professionals en/of het verzoek om andere, lopende behandelingen te stoppen.

Sociaal netwerk

De één voelt zich prettiger met mensen om zich heen dan een ander. Toch heeft het natuurlijke sociale netwerk voor eenieder met autisme veel te bieden. Men kan veel leren uit ‘gewone’ sociale relaties, en vice versa. Het is daarom zeer aan te bevelen om te investeren in een prettig sociaal netwerk. Daarbij zal de persoon minder in isolement raken en heeft het voor ouders ook een ontlastend resultaat, om zo nu en dan weer ruimte te krijgen voor eigen invullingen.

Medicatiegebruik

Voor medicijngebruik is er geen vast beleid; wat voor de één kan helpen, is voor de ander totaal overbodig, zo niet zelfs negatief. Voor sommige mensen met autisme kunnen medicijnen helpen om bepaalde problemen verminderen. Dit geldt dan niet voor de kenmerkende autistische problemen (sociale communicatie, etc.) maar voor de zogeheten secundaire problematiek, zoals angsten, depressie, concentratieproblemen etc. Let wel: een aanpassing in de omgeving, om zodoende meer rust en verheldering te creëren, geniet de voorkeur boven medicatiegebruik.

De meest gebruikte medicatie bij autisme zijn:

(atypische) antipsychotica, bij gedragsproblemen zoals agressie, zelfverwonding of tics;
SSRI’s (selectieve serotonineheropnameremmers), bij depressie, angsten, (overmatig) dwangmatig of rigide gedrag;
stimulantia (medicatie die eveneens wordt gebruikt bij ADHD), in geval van hyperactiviteit en concentratieproblemen.

Het is vastgesteld dat personen met ASS soms anders reageren op bepaalde medicatie, dan mensen zonder ASS. Som heeft medicatie bij hen zelfs een averechts effect. Zo kunnen medicijnen om te kalmeren iemand met autisme erg onrustig maken. Het is daarom absoluut noodzakelijk om alleen met het gebruik van medicijnen te starten, indien dit in goed overleg met en op advies van een arts gebeurt. Ook hier geldt weer dat geen twee personen met ASS gelijk zijn. Medicatiegebruik is dus absoluut maatwerk en dient volledig afgestemd te zijn op de individuele persoon.

Onderwijs

Ieder kind met autisme zal baat hebben bij een andere (onderwijs)omgeving. Sommige kinderen gedijen goed in een reguliere onderwijssetting, met goede interne en/of externe ondersteuning en begeleiding. Hierbij hangt het niet alleen af van het individuele kind, maar zeker ook van de school zelf, de specifieke leerkracht etc. De slagingskans is dus van veel factoren afhankelijk. Anderen zullen veel moeite hebben in regulier onderwijs en zullen zich veel beter ontplooien binnen gespecialiseerd onderwijs. Er is zelfs onderwijs, dat zich speciaal richt op kinderen met autisme.