Wat is vruchtwater en hoe herken je het?

Vruchtwater is het vocht waar een ongeboren baby in ligt in de baarmoeder tijdens een zwangerschap. Maar wat is het verder en hoe herken je het?

Functie

Vruchtwater is het vocht waar een ongeboren baby in ligt in de baarmoeder tijdens een zwangerschap. Het biedt een veilige omgeving voor de baby waarin vrij bewogen kan worden. Dit vocht wordt vastgehouden door vruchtvliezen. Het begint al te ontwikkelen zo’n 14 dagen na de bevruchting en in de eerste 14 weken wordt het steeds meer aangevuld met vocht uit de bloedbaan van de zwangere vrouw. Het merendeel is dan ook water, aangevuld met enige zouten en cellen van de ongeboren baby. Wanneer de zwangerschap vier maanden is gevorderd start de baby met het inslikken van het vocht. Via de urine van de baby komt het daarna ook weer terug in het vruchtwater. Dit kan geen kwaad voor de gezondheid van het kind. De baarmoeder is gemiddeld gevuld met 1,5 liter vruchtwater in het eindstadium van de zwangerschap. Naast de veilige omgeving die geboden wordt omdat de baby beschermd wordt tegen stoten of bewegingen bij de buik, heeft het vocht nog een aantal andere functies. Het slikken zorgt voor goede ontwikkeling van het ademhalingsstelsel en spijsverteringsstelsel en het ronddobberen in het vocht zorgt voor training van de spieren. Ook houdt het vocht de temperatuur in de baarmoeder op pijl. Ten slotte blijft zo de navelstreng intact en vermindert het de kans op infecties. Wanneer de vliezen breken vloeit een gedeelte van het vocht uit de baarmoeder. Het merendeel blijft echter aanwezig tot de bevalling. Dit komt door de meest gebruikelijke ligging van de baby waarbij het hoofdje de doorgang afsluit.

Te weinig vruchtwater

Wanneer er te weinig vruchtwater in de baarmoeder aanwezig is, wordt dat in medische termen ook wel ‘oligohydramnion’ genoemd. Dit tekort kan door de zwangere vrouw soms worden opgemerkt doordat er weinig beweging van de baby wordt gevoeld. Ook een relatief kleine baarmoeder is een symptoom. Het komt het vaakst voor aan het eind van de zwangerschap, vooral na de uitgerekende datum. Oorzaken en factoren die kunnen bijdragen zijn onder andere: disfunctioneren van de placenta, diabetes of zwangerschapsvergiftiging, het zwanger zijn van een meerling, reeds gescheurde of gebroken vliezen of een afwijking bij de ongeboren baby zoals bijvoorbeeld niet goed functionerende nieren. Wanneer het relatief laat in de zwangerschap optreedt is het vaak minder reden tot paniek. Echter wordt de kans op complicaties groter en zal het verloop van de zwangerschap nauwgezet in de gaten gehouden worden. In enkele gevallen is het nodig om weeën op te gaan wekken of is het verstandig over te gaan tot een keizersnede.

Te veel vruchtwater

Wanneer daarentegen sprake is van teveel vruchtwater in de baarmoeder, wordt dit ook wel ‘polyhydramnion’ genoemd. Het teveel aan vruchtwater kan evenals bij een tekort aan vruchtwater zichtbaar gemaakt worden op een echo. Echter is het lastiger om een duidelijke oorzaak aan te wijzen. Mogelijke oorzaken of factoren die een risico vormen zijn onder andere: zwanger zijn van een meerling, zwangerschapsdiabetes of genetische afwijkingen (zoals het syndroom van Down of afwijkingen zoals een aanlegstoornis van de slokdarm of anencephalie waardoor de baby niet kan slikken). Een teveel aan vruchtwater kan bij de zwangere vrouw de volgende symptomen opleveren: buikpijn, rugpijn, opgezwollen enkels, moeite met ademhalen en een te snel groeiende baarmoeder. Wanneer er sprake is van teveel vruchtwater wordt de zwangerschap extra goed gemonitord. Dit is niet alleen belangrijk zodat afwijkingen bij de baby vroegtijdig ontdekt kunnen worden, maar ook vanwege het verhoogde risico op complicaties. In sommige gevallen is medicijngebruik of vruchtwater laten verwijderen aangewezen.

Vruchtwater, urine of afscheiding?

Het verliezen van vruchtwater kan een van de tekenen zijn dat de bevalling steeds dichterbij komt. Dit maakt het belangrijk om het te herkennen en het onderscheid te kunnen maken met urineverlies of afscheiding, welke beide veel voorkomen tijdens zwangerschap. Urineverlies treedt bij veel vrouwen op doordat de baby constant op de blaas rust. Daarnaast heeft de productie van zwangerschapshormonen al vanaf de bevruchting het gevolg van een toename van vocht en slijm waardoor zwangere vrouwen over het algemeen meer met afscheiding te maken krijgen. Doordat het wat dunnere afscheiding betreft en toeneemt naarmate de zwangerschap verder vordert, kan het makkelijk verward worden met vruchtwater. Bij ongeveer één op de tien vrouwen start een bevalling met het breken van de vruchtvliezen. Bij de overige groep wordt dit voorafgegaan door weeën. Zoals werd beschreven komt bij het breken van de vliezen een gedeelte van het vruchtwater vrij uit de baarmoeder. Dit kan op verschillende manieren verlopen. Sommige zwangere vrouwen ervaren een golf water met een relatief grote hoeveelheid vochtverlies maar het verloop kan ook geleidelijker zijn waarbij telkens een beetje vrijkomt of het in een langzamer tempo naar buiten komt. Dan wordt het vaak gevoeld op momenten van beweging of opstaan. Een andere mogelijkheid is de aanvang van de bevalling vanwege een scheurtje in de vliezen. Het wordt dan veelal merkbaar door af en toe een kleine stroom maar veelal een druppelend verloop. De locatie en grootte van de scheur, maar ook of de baby wel of niet is ingedaald, beïnvloeden dit beloop. Onafhankelijk van het verloop verliest een zwangere vrouw gemiddeld ongeveer 600 tot 800 milliliter vocht na het breken van de vliezen. Ondertussen wordt er nog steeds nieuw vruchtwater ontwikkeld ten behoeve van de baby. Wanneer het een duidelijke snelle stroom betreft wijst dit vaak overtuigender in de richting van vruchtwater. Het onderscheid met vaginale afscheiding of urine wordt al een stuk lastiger op het moment dat het niet met een golf komt. Onder andere de geur, kleur en substantie van het vocht kunnen dan aanwijzingen geven. Vruchtwater is doorgaans kleurloos, met eventueel witte vlokken erin. Dit zijn huidschilfers. Ook is het mogelijk dat het lichtelijk roze oogt, omdat er een beetje bloed bij is gekomen. Urine oogt eerder wat gelig en afscheiding blijft toch meer wittig. Vruchtwater kan echter in sommige gevallen ook geel, groen of bruin blijken. Dit vergroot de kans op complicaties, maar hoeft niet gelijk alarmerend te zijn. De kleur indiceert dat er ontlasting van de baby in het vruchtwater is gekomen. Een hartfilmpje ter controle is aangewezen. Mogelijk zal worden voorgesteld de bevalling op te wekken en bij de geboorte het mondje van het kind uitgezogen worden zodat de luchtwegen niet geblokkeerd worden. Wanneer de kleur lastig te bepalen is kan dit beter zichtbaar worden gemaakt door bijvoorbeeld een boterhamzakje in de het ondergoed te leggen en het hiermee op te vangen. De geur van het vruchtwater is geurloos of enigszins zoet. Afscheiding en urine worden niet gekenmerkt door de wat zoete geur. Ook de substantie kan helpen het onderscheid te maken. Vruchtwater voelt als water (het gutst vaak ook wat bij het opstaan) en afscheiding is daarentegen wat slijmeriger en plakkeriger. Een verschil met urine is daarnaast dat urine vaak beter op te houden is terwijl dit bij vruchtwater niet mogelijk is. Ten slotte is een goede truc om te verifiëren dat het vruchtwater is om ontzettend hard op de hand te blazen zonder lucht vrij te laten komen via de lippen. Wanneer tijdens deze test meer vocht verloren wordt, wijst dit ook in de richting van vruchtwater.

Vliezen zijn gebroken en het is vruchtwater. En nu?

De verloskundige zal na het breken van de vliezen dagelijks controleren op temperatuur en hartslag van zowel de moeder als baby. Dit is nodig ter indicatie van mogelijke infecties, waar een verhoogde kans op bestaat doordat de vliezen de baarmoeder niet meer afschermen en bacteriën zo sneller vrij spel krijgen. Wanneer de vliezen in de nacht breken en het vruchtwater heeft de bekende heldere kleur kan eventueel tot in de ochtend gewacht worden met het bellen van de verloskundige. Wanneer de kleur echter afwijkt of er aanwijzingen zijn dat de baby niet met het hoofdje naar beneden ligt maar in een stuitligging is het verstandig direct contact op te nemen. Dit is ook raadzaam wanneer er symptomen optreden die ongerustheid opleveren. Echter is het in iedere situatie waarbij vliezen zijn gebroken belangrijk om maatregelen te nemen om de kans op infecties te minimaliseren. Zorg voor goede hygiëne door regelmatig maandverband te verschonen, na het toiletbezoek de vagina met lauw water te spoelen, van voor naar achteren af te vegen en geen geslachtsgemeenschap te hebben. Check regelmatig de lichaamstemperatuur en vermijd zwemmen of in bad gaan. Douchen vormt geen probleem. Gebruik geen tampons en zeep voor de vagina.

Met behulp van deze informatie kan vruchtwater (met eventuele afwijkingen) mogelijk tijdig herkend worden. Bij twijfel is het raadzaam contact op te nemen met een verloskundige.