Anti-pestprogamma’s op de basisschool

School is de plek waar nog steeds de meeste pesterijen voorkomen. Niet gek dus dat de overheid er druk op legt om hier actief mee bezig te zijn. Meer bewustwording over het pesten creëren en het pesten verhelpen of voorkomen op school is heel belangrijk. Zodra kinderen leren dat pesten niet oké is, niet op het schoolplein en ook niet online, zal de schoolbeleving voor veel kinderen steeds beter worden. Sinds 2013 bestaat er een commissie die zich, in opdracht van Staatssecretaris Sander Dekker, inzet voor het creëren van verschillende effectieve anti-pestprogramma’s. Hierbij zijn er door het Nederlands Jeugdinstituut criteria vastgesteld om te waarborgen dat zo’n programma echt effectief is. In dit artikel lees je wat zo’n anti-pestprogramma precies inhoudt en welke criteria er bestaan. Ook krijg je voorbeelden van de meest effectieve programma’s die tegenwoordig op scholen worden gebruikt.

Wat is een programma tegen pesten?

Zoals je hierboven al kon lezen, zijn anti-pestprogramma’s bedoelt om pesten op scholen te stoppen of te voorkomen. Dit wordt ook wel een preventief en een curatief doel genoemd. Het feit dat er volgens verschillende onderzoeken tegenwoordig één op de tien kinderen wordt gepest, geeft aan wat de noodzaak is van dit soort programma’s. Scholen mogen zelf kiezen welk programma ze inzetten onder hun leerlingen. Over het algemeen kunnen ze daarbij kiezen tussen twee types. De eerste is een universeel programma. Deze worden vooral gebruikt op scholen waar het pesten niet veel voorkomt. Op die manier wordt programma preventief ingezet. Universele programma’s zijn daarom gericht op groepsdynamiek binnen de klas of op school. Het andere type zijn selectieve programma’s. Dit is vooral handig op scholen waar pesten veel voorkomt, vooral omdat er een directe aanpak is voor kinderen die het nodig hebben. Dit kunnen zowel de pesters als het gepeste kind zijn. Ook de kinderen die er niet direct in betrokken zijn, leren hoe ze kunnen bijdragen aan preventie. Daarnaast maakt het niet uit of je kind direct gepest is of via internet gepest wordt. 

Wat zijn de criteria voor een goed programma?

In totaal zijn er de afgelopen jaren maar liefst 61 verschillende programma’s ontwikkeld. Wel is het zo dat ze lang niet allemaal even effectief zijn. Zo heeft de Commissie er 48 afgewezen. Een programma moet volgende de Commissie anti-pestprogramma’s voldoen aan drie criteria. Allereerst is het belangrijk dat het programma theoretisch is onderbouwd. Het moet bijvoorbeeld lesmateriaal bevatten. Als tweede criteria geldt dat het programma empirisch goed onderbouwd moet zijn. Dit betekent dat het programma praktijkopdrachten moet hebben. Als derde moeten de randvoorwaarden goed zijn beschreven. Dit betekent dat de eisen om het programma goed in de praktijk uit te voeren duidelijk moeten zijn. Alle programma’s gaan in het algemeen over het zelfvertrouwen en de weerbaarheid van het kind. Daarnaast wordt er veel aandacht besteed aan emoties, zodat kinderen leren hoe een gepest iemand zich voelt.

Is een school verplicht een anti-pestprogramma in te voeren?

Het is voor scholen niet direct verplicht een anti-pestprogramma in te voeren, maar het is wel onderdeel van de Wet Veiligheid die in het jaar 2015 werd ingesteld. Deze wet moet er voor zorgen dat de sociale veiligheid van iedere leerling op school wordt gewaarborgd. Met andere woorden: er moet alles aan gedaan worden om pesten op te lossen of te voorkomen. Criteria hiervoor is dat er op iedere school verplicht een aanspreekpunt te hebben waar gepeste kinderen of ouders terecht kunnen. Daarnaast moet het pestbeleid worden gecoördineerd en zijn scholen verplicht te laten zien hoe ze het pestprobleem actief aanpakken. Hier komt het anti-pestprogramma om de hoek kijken, omdat dit de enige manier is om een pestprobleem effectief en actief aan te pakken.

Hoe effectief is een anti-pestprogramma?

Om de effectiviteit van deze programma’s te onderzoeken, heeft de Commissie anti-pestprogramma’s niet alleen de programma’s op touw gezet en aan criteria onderworpen, ook is er de afgelopen jaren onderzoek naar gedaan. Hierbij werd zowel gekeken naar de individuele programma’s en werden er enquêtes gedaan onder scholen. In 2018 werk het onderzoek afgesloten en uit de resultaten bleek dat er van de in totaal 61 programma’s maar vier zijn die echt effect hebben of hebben gehad. Pesten werd daadwerkelijk voorkomen of verminderd met één van deze vier programma’s.

welke programma’s worden het meest gebruikt?

Van de vier programma’s die als beste uit de test kwamen, is er maar één een selectief programma waarbij er specifiek een directe behandeling wordt aangehouden.

PRIMA

Dit universele programma is geschikt voor groep 1 tot en met 8 en bestaat uit verschillende onderdelen voor zowel leerkracht als leerling. De lessen zijn interactief en bestaan uit rollenspellen, puzzels, filmpjes en fysieke oefeningen. Er wordt dus veel op het groepsproces ingegaan, net als weerbaarheidstraining en sociale vaardigheden. Ieder jaar wordt het onderwerp behandeld en zo worden ook de vaardigheden van de leerlingen ieder jaar versterkt. Daarnaast beschikt PRIMA over een pestmeter, waarmee de school precies kan vaststellen hoe het pestklimaat op dat moment op school is.

KiVa

In Finland werd dit zeer effectieve universele programma ontwikkeld. Het programma wordt alleen in groep vijf en zes gebruikt en bestaat uit tien lessen. Het belangrijkste hierbij is dat pesten wordt voorkomen en dit gebeurt aan de hand van bewustwording van groepsprocessen die veel gezien worden bij pesten. Kenmerkend voor dit programma is dat wanneer er sprake is van pesten, dit op een actieve manier wordt aangepakt door de pester en het gepeste kind met nog een aantal andere kinderen uit de klas in één groep te zetten en samen een oplossing te bedenken.

Taakspel

Dit programma is vooral gericht op gewenst gedrag in de klas creëren en het groepsproces. Het bestaat uit een spel dat leerlingen in groepen spelen tijdens de normale lessen. Wie zich aan de regels houdt (niet pesten of buitensluiten) krijgt punten en de winnaars een beloning.

Alles Kidzzz

Het enige selectieve programma in de lijst is Alles Kidzzz. Dit programma geeft de mogelijkheid aan kinderen met gedragsproblemen betere vaardigheden te ontwikkelen. Het kind wordt hierbij apart gezet met een begeleider.