Een bijzonder moment van loslaten: de eindtoets

In groep zeven begint het al te gonzen en in groep acht is het dan echt zo ver: ergens tussen 15 april en 15 mei zitten de kinderen gebogen over papier of geconcentreerd achter de computer de verplichte eindtoets te maken. Elke individuele leerling laat op dat moment zien welke kennis hij of zij in elk geval op het gebied van taal en rekenen heeft opgedaan de voorgaande acht jaren. En hoewel je voor deze toets niet kunt slagen of zakken, vinden veel kinderen het toch erg spannend om de toets te maken. Als ouder kun je je zeer waarschijnlijk ook nog wel herinneren hoe het voelde om deze eerste grote toets in je leven te ondergaan, want de meesten van ons hebben de welbekende Cito-toets gemaakt. Maar wat is die eindtoets eigenlijk precies?

Gelijke kansen in het onderwijs

Met vlagen staan de kranten er vol van: de kansenongelijkheid zou toenemen, kinderen worden te veel beoordeeld op basis van hun afkomst. Een actuele discussie, die echter al een hele geschiedenis heeft. Meer dan 50 jaar geleden wilde de Nederlandse overheid dat lagere scholen een uitslag van een meting meegaven aan kinderen die naar het voortgezet onderwijs gingen. Geïnspireerd op een Amerikaans systeem bedacht de Amsterdamse hoogleraar psychologie Adriaan de Groot een toets, die een objectieve meting moest zijn van het kennen en het kunnen van de leerling. Dit zou volgens hem de leerling gelijke kansen bieden binnen het onderwijs, ongeacht hun achtergrond.

In 1966 werd de eerste toets afgenomen en niet veel later, in 1968, richtte de overheid het Centraal Instituut voor Toets Ontwikkeling (Cito) op. Tussen 1970 en 2015 was de door dit instituut ontwikkelde toets gemeengoed op de meeste scholen, hoewel deze nog niet verplicht was. Vaak waren de resultaten van de eindtoets wel doorslaggevend in de keuze voor het vervolgonderwijs, waar veel kritiek op was. Een zodanige toets is immers een momentopname, waarbij het zomaar kan zijn dat een kind net die dag minder goed presteert.

Verplichting

Desondanks is sinds 2015 deeindtoets verplicht op alle scholen, maar met die kanttekening dat de toets pas wordt afgenomen nadat de basisschool het schooladvies heeft uitgebracht. Scoor je lager op de eindtoets? Dan is er niets aan de hand, want dan blijft het bestaande advies gewoon staan. Scoor je hoger? Dan kan het advies naar boven toe aangepast worden. Middelbare scholen zijn verplicht het advies van de basisschool over te nemen.

Op deze manier is de toets meer van belang voor de school zelf geworden, omdat het de school en de Onderwijsinspectie inzicht geeft in hoe de school gemiddeld presteert. De eindtoets is mede bepalend voor het totaaloordeel dat de inspectie geeft over een school. Ook bieden de resultaten scholen de mogelijkheid het eigen onderwijs eens onder de loep te leggen en eventuele verbeteringen aan te brengen.

In hetzelfde jaar dat het afnemen van een eindtoets verplicht is geworden, is er ook bepaald dat er naast de Centrale Eindtoets die de overheid aanbiedt ook andere toetsen afgenomen mogen worden. Scholen mogen uit vijf verschillende aanbieders kiezen, die elk hun voor- en nadelen hebben. Het geeft de scholen meer keuzevrijheid, maar de keerzijde is, dat het lastiger onderling vergelijken is. Want is de uitslag van een Cito-toets wel te vergelijken met eenzelfde uitslag van bijvoorbeeld een IEP Eindtoets? Ook daarom is het belangrijk dat het advies van de school leidend is. De eindtoets kun je dus het beste zien als een soort second opinion.

Soorten eindtoetsen

Zoals gezegd zijn er verschillende soorten eindtoetsen, te weten de Centrale Eindtoets, ROUTE 8, de IEP Eindtoets, de Dia-eindtoets en de AMN Eindtoets. De meeste toetsontwikkelaars bieden niet alleen de eindtoets aan, maar ook oefentoetsen of tussentijdse toetsen, die de leerlingen voorbereiden op de eindtoets en de leerkracht alvast een inzicht geeft in op welk niveau de leerling op dat moment presteert. Sommige ontwikkelaars bieden zelfs een volledig leerlingvolgsysteem aan. Er zijn digitale en papieren toetsen en elke aanbieder heeft zo zijn eigen ideeën over wat geschikt is. In elk geval is er over elke eindtoets goed nagedacht en kiest de school de eindtoets die het beste bij de school past.

Centrale Eindtoets

De Centrale Eindtoets wordt aangeboden door de overheid zelf. Het College van Toetsen en Examens is een zelfstandig bestuursorgaan van de overheid en is verantwoordelijk voor deze toets. Dit college bepaalt het niveau en de vragen van deze toetsen en is verantwoordelijk voor de beoordelingsnormen die daaraan gekoppeld zijn. De toets zelf bestaat uit de verplichte onderdelen taal en rekenen, maar als scholen dit willen kunnen ze daarnaast kiezen voor het onderdeel wereldoriëntatie. Het CvTE werkt nauw samen met Stichting Cito en sinds dit jaar is het mogelijk voor scholen om deze toets digitaal en adaptief af te nemen.

ROUTE 8

Waar de Centrale Eindtoets tot voor kort alleen op papier afgenomen werd, heeft ROUTE 8 zich vanaf meet af aan gestort op digitale, adaptieve toetsen, die via het internet afgenomen worden. Uiteraard binnen een beveiligde, eigen toetsomgeving. De toets is adaptief, omdat dan de leerling tijdens de toets uitgedaagd wordt op zijn of haar hoogste niveau te presteren en er succeservaringen gegarandeerd zijn. Vragen overslaan of teruggaan is echter niet mogelijk. ROUTE 8 biedt naast de verplichte onderdelen ook delen aan die gaan over het functioneren, de werkhouding en over hoe het kind zichzelf ziet.

IEP Eindtoets

De IEP Eindtoets biedt een combinatie van zowel digitale tussenkomsten als een papieren eindtoets aan. De eindtoets is bij de IEP altijd op papier en deze is dan ook summatief. Dat houdt in dat bij de toets simpelweg wordt gekeken of de leerling bepaalde kennis heeft. Hieraan wordt vervolgens een oordeel gekoppeld. De vragen lopen natuurlijk wel op in moeilijkheidsgraad en de toets bevat naast meerkeuzevragen ook open vragen, zodat er altijd met ‘echte ogen’ gekeken wordt. Het rekengedeelte van de IEP Eindtoets is weinig talig, zodat dit geen probleem hoeft te voren voor de minder talige leerlingen. De data van de IEP Eindtoets staan elk jaar vast.

Dia-eindtoets

Deze toets is net als ROUTE 8 digitaal en adaptief. De toets kan in een dag worden afgenomen. Elk toetsonderdeel begint met een voorbeeldvraag, zodat leerlingen niet voor verrassingen komen te staan. Ook krijgt de leerling elke keer maar een vraag in beeld, zodat hij of zij niet afgeleid wordt. Leerlingen kunnen vragen overslaan en terugbladeren, wat ze de mogelijkheid geeft antwoorden aan te passen. De kinderen worden in aanloop van de eindtoets bekend gemaakt met het systeem door verschillende volgtoetsen.

AMN Eindtoets

Wederom een digitale, adaptieve toets. Deze toetsontwikkelaar legt de nadruk op de bladerfunctie, die voorkomt dat een leerling zich blind staart op een opgave. Dit biedt de leerling meer rust en de ruimte om later nog eens op een vraag terug te komen. Bijzonder is aan deze toets dat ze natuurlijk de cognitieve vaardigheden toetsen, maar ook kijken naar verschillende persoonlijkheidskenmerken, gedrag en houding en de capaciteiten van de capaciteiten van de leerling. Daarnaast geven ze een advies over welke vorm van begeleiding bij deze leerling past.

Je kind begeleiden

Goed, maar dan moet je kind een van de bovenstaande toetsen maken. De school heeft er een uitgekozen en daar zul je het mee moeten doen. Het kan de moeite waard zijn je op voorhand te oriënteren op de eindtoets van de school, al is het alleen maar om te weten wat je kind te wachten staat. Op die manier ben jij als ouder in elk geval voorbereid, waardoor je je kind makkelijker in deze periode kunt begeleiden. Want hoewel er natuurlijk kinderen zijn die de ochtend van hun toets fluitend opstaan en zonder een greintje spanning de toets maken, veel kinderen zijn toch wel erg zenuwachtig voor het maken van de toets. Misschien vraag je je af of het dan nut heeft je kind voor te bereiden op de toets.

De meeste scholen zullen hun groep achters echt niet zomaar de toets onder de neus leggen. Er wordt van te voren kennis gemaakt met de toets, door bijvoorbeeld oefentoetsen te maken. De kans dat je kind een advies krijgt dat niet bij hem of haar past is niet zo heel erg groot, omdat er natuurlijk naar het hele kind gekeken wordt, door meerdere mensen.

Meer dan een nummer

Oefenen kan je kind misschien helpen om beter met de stress voor de toets om te gaan, maar oefenen om een beter resultaat te krijgen is niet aan te raden. Ten eerste is alle stof al behandeld in de afgelopen acht jaar en ten tweede is het, hoewel het mogelijk is de score te verhogen met oefenen, niet aan te raden, omdat je hier uiteindelijk vaak meer kwaad dan goed mee doet. Vaak kunnen kinderen zich ook goed vinden in het schooladvies en natuurlijk wil je niet dat je zoon of dochter straks op een te hoog niveau continu op de tenen moet lopen.

Het schooladvies is bindend, de uitslag van de toets is secundair. Deze combinatie zorgt ervoor dat de kansengelijkheid op het einde van de basisschool is toegenomen en dat er meer naar het individuele kind wordt gekeken. Een kind is immers meer dan de uitslag van een toets en precies dat is het belangrijkste wat je je kind kunt meegeven!